Uczuleniem pokarmowym nazywamy negatywną reakcję na pewien rodzaj pożywienia, która pobudza do działania system odpornościowy organizmu. Aby taką negatywną reakcję nazwać uczuleniem, należy udowodnić, że wywołuje ją jeden rodzaj pożywienia, że jej objawy towarzyszyły spożyciu danego produktu więcej niż raz (najlepiej, jeśli osoba, u której podejrzewa się alergię, nie wie, że je pokarm, na który jest potencjalnie uczulona); muszą też być zaobserwowane zmiany w systemie immunologicznym.
Często zdarza się, że mylimy uczulenie z nietolerowaniem jakiegoś pożywienia; to ostatnie wynika z genetycznego uszkodzenia enzymu lub innego zaburzenia metabolizmu, lecz nie ma nic wspólnego z alergią. Za przykład może posłużyć nietolerancja laktozy. Osoba, w której organizmie brakuje laktazy (enzymu rozkładającego cukier mlekowy, czyli laktozę), po wypiciu mleka cierpi na wzdęcia, zwiększenie ilości oddawanych gazów, biegunkę i ogólne pogorszenie samopoczucia. Taka reakcja na mleko nie jest objawem alergii, lecz wynika z nagromadzenia w przewodzie pokarmowym gazów i płynów pochodzących z nie strawionego cukru.
Nietolerancja pokarmowa a alergia
Rzekome nietolerancje pokarmowe również często myli się z alergiami. Pod wpływem osobistych preferencji człowiek zaczyna unikać pewnego produktu spożywczego, ponieważ uważa, że mu szkodzi. Takie zachowanie nie świadczy o alergii, a unikanie całej grupy pokarmów może doprowadzić do niedoboru witamin lub składników mineralnych.
Prawie jedna trzecia dorosłych unika pewnych produktów, ponieważ ich spożycie wywołuje u nich negatywne reakcje, jak bóle głowy, nudności, wymioty, podrażnienia skóry i niestrawność. Wprawdzie mogą to być objawy alergii, lecz częściej wskazują na nietolerancję, rzekomą nietolerancję lub inne tego typu reakcje. Zasadniczo tylko 5% osób, które twierdzą, że są uczulone na jakiś rodzaj pożywienia, wykazuje reakcje alergiczne podczas testów.
Występowanie i rozwój alergii
Występowanie i rozwój alergii zależą od czynników dziedzicznych, wchłaniania składników odżywczych przez przewód pokarmowy oraz styczności z danym produktem spożywczym. Najczęściej mamy do czynienia z alergiami u wcześniaków i dzieci do drugiego roku życia. Ich przewód pokarmowy nie jest jeszcze w pełni uformowany i przepuszcza do krwiobiegu cząsteczki pokarmu, który nie został do końca przetrawiony. Dzieci karmione piersią przez pierwsze 6-12 miesięcy życia są mniej narażone na uczulenia pokarmowe.
Dzieci z rodzin, w których notowano już przypadki alergii, znacznie częściej niż inne reagują alergicznie na pokarm. Dzieci zazwyczaj wyrastają z uczuleń pokarmowych do drugiego bądź trzeciego roku życia. Najczęściej ma to miejsce w przypadku uczuleń na jaja i mleko, rzadziej zdarza się w przypadku orzeszków ziemnych i ryb. Nowe alergie mogą się pojawić w każdej chwili, lecz ich częstotliwość maleje z wiekiem. Około 20% ludzi cierpi w pewnym momencie życia na uczulenie, tylko od 1 do 5% tych alergii utrzymuje się w wieku dorosłym.
Jakie są rodzaje alergii?
Rozróżniamy dwa rodzaje alergii:
- wczesną,
- późną.
Jedynie 5% wszystkich alergii można określić jako wczesne, tj. takie, przy których negatywna reakcja następuje w kilka minut po zjedzeniu pożywienia, będącego alergenem. Jeśli są to na przykład krewetki, to około pół godziny po zjedzeniu koktajlu krewetkowego pojawiają się symptomy alergii, czyli pokrzywka, astma i migrena.
Alergie późne są znacznie częściej spotykane, trudniejsze do wykrycia i trwają dłużej. Bywa, że organizm reaguje na niewłaściwy pokarm dopiero po 5 dniach, a zmiany następują w organach pozornie nie związanych z odżywianiem, tj. w układzie oddechowym (na przykład zapalenie oskrzeli, astma lub zapalenie zatok).
Jakie są objawy alergii pokarmowej
Alergiom pokarmowym przypisuje się wiele różnych objawów, choć udokumentowano tylko zmiany w przewodzie pokarmowym, układzie oddechowym i skórze.
Do reakcji uczuleniowych zaliczamy wszelkie rodzaje zaburzeń pracy układu pokarmowego, m.in.:
- złe wchłanianie pokarmów,
- biegunkę,
- wymioty,
- opuchnięte i nadwrażliwe wargi i gardło,
- krwawienie odbytowe.
W przypadku skóry są to:
- pieczenie i swędzenie,
- wysypki,
- pokrzywka,
- małe krwotoki podskórne.
Niektóre odmiany zapalenia skóry też przypisuje się alergiom. Bóle głowy, obecność krwi w moczu, zapalenie i zaczerwienienie białek oczu i bóle stawów to również objawy uczulenia. Wszystkie wymienione symptomy mogą występować z różnym nasileniem. Do najsilniejszych zaliczamy reakcje anafilaktyczne, które powodują silne swędzenie i pokrzywkę, wydatne pocenie, zaciśnięcie gardła, zaburzenia oddychania, spadek ciśnienia tętniczego, wstrząs, a w rzadkich przypadkach nawet niewydolność oddechową i śmierć. Alergiom przypisuje się również wpływ na częstotliwość i natężenie innych dolegliwości, takich jak reumatoidalne zapalenie stawów, moczenie nocne i migreny, choć istnienia tych związków nie zdołano jeszcze udowodnić.
Nietolerancje pokarmowe i ich objawy
Rodzaj pokarmu lub składnika | Objawy |
---|---|
Czekolada, dojrzały ser, czerwone wino, drożdże, konserwy rybne | Migrena |
Fermentowany ser i inne produkty, kiełbasa wieprzowa, tuńczyk z puszki, sardynki | Migrena, swędzenie skóry i wysypka |
Mięczaki, truskawki, pomidory, orzeszki ziemne, alkohol, ananas | Swędzenie, egzema |
Mleko | Wzdęcia, oddawanie gazów, biegunki, bóle brzucha |
Warzywa strączkowe, owoce jagodowe, jabłka | Oddawanie gazów, bóle brzucha |
Glutaminian sodu | Astma, zawroty i bóle głowy, kłopoty z zasypianiem |
Metabisulfity | Astma, swędzenie, zatrzymanie płynów w organizmie, przekrwienie nosa |
Chemiczne dodatki i barwniki | Astma, swędzenie, bóle głowy, schorzenia układu pokarmowego, zaburzenia zachowania |
Leczenie alergii pokarmowych
Diagnozowanie alergii jest bardzo trudne. Jeden test nie wystarczy, aby postawić rozpoznanie. Toteż dopiero po zgromadzeniu dostatecznej ilości danych na temat historii objawów, potraw podejrzanych o wywoływanie reakcji alergicznych oraz dotychczasowej historii chorób i przeprowadzeniu odpowiednich testów, które mogą wykazać istnienie innych składników powodujących reakcje interpretowane jako alergia, lekarz może się pokusić o postawienie rozpoznania.
Opracowano kilka testów na obecność alergii, choć ich przydatność i dokładność może budzić kontrowersje. Podczas testu cytotoksycznego miesza się podejrzaną substancję z próbką krwi domniemanego alergika i obserwuje zachowanie białych krwinek (czyli systemu odpornościowego). W teście podjęzykowym próbkę pokarmu umieszcza się pod językiem osoby badanej i rejestruje objawy alergii. W testach prowokującym i neutralizacyjnym próbki pożywienia wstrzykuje się badanemu pod skórę i obserwuje reakcję. Żaden z tych testów nie jest prawdziwie miarodajny. Najpewniejsze są testy RAST i test skóry, które może wykonać lekarz lub pielęgniarka.
Odżywianie a uczulenia
Pożywienie – Najczęstszymi przyczynami uczuleń są jaja, mleko i pszenica. W pszenicy reakcję alergiczną wywołuje białko zwane glutenem, chociaż zawiera niewiele glutenu. Niektórzy alergicy reagują negatywnie nawet na kukurydzę. Inne produkty, które wywołują reakcje alergiczne, to m.in. orzechy, owoce cytrusowe, ryby, mięczaki, czekolada oraz potrawy na bazie pomidorów. Niektóre preparaty przeczyszczające lub o dużej zawartości błonnika mogą powodować u pewnych osób reakcję alergiczną.
Dodatki chemiczne – Nie istnieją dowody na to, że chemiczne dodatki do produktów spożywczych są odpowiedzialne za rozprzestrzenianie się alergii, jednak niektóre z nich, na przykład związki siarczynowe, tartrazyna, glutaminian sodu, środki konserwujące z grupy benzoesanów oraz żółte barwniki azowe mogą wywoływać reakcje alergiczne.
Jak uniknąć alergii?
Najlepszym sposobem uniknięcia objawów uczulenia jest unikanie pokarmów, które je wywołują. Niekiedy istnieją produkty zastępcze, na przykład mleko sojowe zamiast krowiego. Matka, która przez pierwsze cztery miesiące życia dziecka nie podaj e mu żadnych pokarmów stałych, może je w ten sposób uchronić od alergii. Łatwo unikać prostych pokarmów przyrządzanych w mało skomplikowany sposób. Trudniej zidentyfikować i wyeliminować składniki, które występują w wielu produktach. Za przykład może posłużyć mąka pszenna, która występuje m.in. w ciastach, chlebie, sosach, zupach. Uczulone na nią osoby muszą się nauczyć czytać etykietki na produktach spożywczych i zaznajamiać się ze składem podstawowych produktów, takich jak majonez czy masło orzechowe.
To, w jakim stopniu dany człowiek ma ograniczyć spożycie określonego produktu spożywczego, zależy od jego wrażliwości na ten produkt. U niektórych alergików śladowe ilości jakiegoś pokarmu mogą wywołać silną reakcję, inni zaś mogą spożywać produkt, na który są uczuleni, pod warunkiem, że towarzyszą mu inne produkty. Najczęściej produkt ten można włączyć ponownie do jadłospisu w kilka miesięcy lub lat po usunięciu, bez obawy, że powrócą objawy uczulenia. Kiedy indziej znowu sposób, w jaki przygotowujemy produkt do spożycia, może zmienić reakcję organizmu. Bywa na przykład, że osoba zjada gotowane produkty, których na surowo nie mogłaby tknąć.
Bywa też, że uczulenie na jeden produkt pewnej grupy pokarmowej pociąga za sobą nietolerowanie również innych produktów z tej grupy, na przykład człowiek uczulony na orzeszki ziemne może źle znosić rośliny strączkowe. Inne grupy, które mogą budzić podobne reakcje, to mięczaki i kraby oraz krowie i kozie mleko. Związki takie zachodzą również między produktami i pyłkami, na przykład:
- melony lub banany,
- pyłki ambrozji,
- seler,
- pyłki bylicy,
- marchew,
- jabłka lub orzechy laskowe,
- pyłki brzozy.
Kiedy zachodzi podejrzenie alergii?
Kiedy zachodzi podejrzenie alergii, lecz nie udaje się zidentyfikować produktu budzącego reakcję uczuleniową, należy przeprowadzić test eliminacyjny. Ogranicza się dietę uczulonej osoby, usuwając z niej wszystkie produkty podejrzane o prowokowanie reakcji alergicznych. Następnie po kilku dniach stopniowo włącza się je na powrót do jadłospisu i rejestruje ewentualne oznaki alergii. Taki test może trwać nawet kilka tygodni i wymaga opieki lekarza. Spożycie szkodliwej potrawy może spowodować natychmiastową lub opóźnioną reakcję, która musi być obserwowana przez specjalistę. Samodzielne diagnozy bywają często mylne i można się w ten sposób niepotrzebnie pozbawić wartościowego pożywienia.
Istnieją dowody na przydatność witamin, minerałów i innych składników odżywczych do leczenia uczuleń. Witamina C może zmniejszyć przekrwienie nosa wywołane reakcją alergiczną. Kwas pantotenowy zmniejsza sączkowanie i odtyka nos. Witamina B12 wpływa na astmę, pokrzywkę i uczuleniowe zapalenie skóry. Olej rybny łagodzi objawy chorób zapalnych, lecz nie wiadomo, czy w jakikolwiek sposób wpływa na alergie.