Wrzos zwyczajny to zimozielona krzewinka wyrastająca do wysokości od 30 do 80 cm. Cienkie, szarobrązowe gałązki są gęsto ulistnione. Drobne, siedzące, igiełkowate liście, ułożone ciasno w czterech szeregach zachodzą na siebie dachówkowato. Są błyszczące, brzegiem krótko orzęsione. Kwiaty barwy lilioworóżowej, liliowej, rzadko białej są zebrane w jednostronne, luźne, wielokwiatowe grona. Wrzos kwitnie w sierpniu i we wrześniu, a owocuje od września do października. Owocem jest pękająca komorowo torebka.
Występowanie i zbiór – wrzos zwyczajny
Roślina występuje łanowo, tworząc wrzosowiska spotykane często w suchych, słonecznych borach sosnowych, dąbrowach i buczynach, pod drzewostanami, na polanach i obrzeżach lasów, a także na torfowiskach, zdegradowanych łąkach górskich i skalnych grzbietach. Lubi suche i ubogie gleby bielicowe, a unika gleb wapiennych. W Polsce jest pospolita na całym niżu i w górach. Rośnie na Azorach, w Azji Mniejszej i w Norwegii. Można ją nawet spotkać w Islandii.
Surowcem leczniczym jest kwiat wrzosu i ziele wrzosu. Zbiór przeprowadzamy w początkowym okresie kwitnienia rośliny. Nie należy go opóźniać, gdyż przekwitające kwiaty brązowieją w czasie suszenia i stanowią surowiec o małej wartości. Ścinamy ukwiecone części pędów, które po wysuszeniu odrywamy z kwiatów lub ocieramy, a następnie oczyszczamy dokładnie z domieszki gałązek i liści. Aby otrzymać ziele wrzosu, ścinamy tylko rozkwitające szczyty pędów.
Surowiec rozkładamy cienką warstwą w suszarni naturalnej lub ogrzewanej do 40°C. Suszarnia powinna być dobrze zacieniona, gdyż światło prowadzi do wyblaknięcia kwiatów, które powinny zachować naturalną barwę. Z 1 kg świeżego surowca otrzymuje się nieco ponad 20 dag kwiatów i 30 dag ziela. Susz jest aromatyczny, o lekko gorzkim smaku.
Skład chemiczny – wrzos zwyczajny
Skład chemiczny wrzosu zwyczajnego to:
- garbniki ok. 7%,
- flawonoidy (wśród nich kwercytryna i mirycytryna),
- alkaloid erykodyna, arbutyna,
- związki nieorganiczne (azotan potasowy, krzemionka),
- kwasy organiczne (cytrynowy i fumarowy),
- śluz,
- substancja goryczkowa.
Działanie lecznicze kwiatów wrzosu zwyczajnego
Kwiaty wrzosu (działanie flawonoidów) zwiększają ilość wydalanego moczu, a wraz z nim sód i chlor. Działają lekko rozkurczowo (olejek) i silnie przeciwbakteryjnie (arbutyna). Działanie bakteriobójcze wrzosu, polega na tym, że arbutyna ulega w moczu hydrolizie i uwalnia hydrochinon, który zabija różne szczepy chorobotwórcze, wśród nich i te, które są oporne na antybiotyki. Pomocnicze działanie przeciwbakteryjne wywierają także związki polifenowe zbliżone do garbników. Właściwe garbniki oddziaływują w przewodzie pokarmowym, w którym łagodzą stany zapalne i hamują rozwój flory bakteryjnej. Gorzka substancja zawarta w surowcu działa korzystnie na trawienie, gdyż zwiększa wydzielanie soku żołądkowego.
Zastosowanie kwiatów wrzosu w leczeniu chorób
Napary z kwiatów wrzosu i odwary z jego ziela stosuje się w następujących schorzeniach:
- stany zapalne miedniczek nerkowych, nerek, moczowodu i pęcherza,
- kolka nerkowa,
- nieżyt żołądka i jelit,
- brak łaknienia,
- łagodne biegunki,
- stany podniecenia nerwowego,
- bezsenność,
- gościec, dna (lek pomocniczy),
- schorzenia wątroby i dróg żółciowych,
W kamicy nerkowej i pęcherzowej stosuje się wrzos wraz z innymi ziołami, jak: ziele połonicznika, korzeń wiżyny ciernistej, strączki fasoli, ziele nawłoci.
Napar i odwar z kwiatów wrzosu
Napar: Jedną do półtorej łyżki kwiatów zalewamy 2 szklankami wrzątku i zaparzamy pod przykryciem 15 minut. Przecedzamy i pijemy po 1/3 – 1/2 szklanki 2-3 razy dziennie, przy chorobach dróg moczowych po posiłkach, natomiast przy chorobach żołądka 30 minut przed jedzeniem.
Odwar: 20-40 g ziela zalewamy litem wody i gotujemy na wolnym ogniu 10-15 minut. Pijemy 3-4 razy dziennie po 1/2 szklanki odwaru.
