Zapalenie rogów przednich rdzenia, zwane też poliomyelitis, polio, chorobą Heinego-Medina, jest wirusową chorobą zakaźną uszkadzającą układ nerwowy, powodującą ubytki czynnościowe, od niewielkich do bardzo poważnych. Atakuje nieszczepione dzieci, ale też dorosłych.
OBJAWY CHOROBY HEINEGO-MEDINA
- wysoką gorączkę z bólem gardła;
- pobolewania i bóle mięśni;
- nudności i wymioty;
- ból głowy, ze sztywnością karku, gdy zakażenie obejmie opony mózgowo-rdzeniowe.
W większości przypadków objawy ustępują w ciągu 1-2 tyg.
Choroba Heinego-Medina to postać porażenna polio; jej objawy są dość różne:
- faza zapalenia opon mózgowych powoduje silne bóle mięśni, ich kurcze i osłabienie;
- kończyny dolne są zajęte częściej niż górne. Aktywność fizyczna w fazie przedporażennej może zwiększać zakres porażeń;
- czasem porażenia obejmują mięśnie odpowiedzialne za połykanie, mówienie i oddychanie (tzw. porażenie opuszkowe), co zmusza do podjęcia sztucznej wentylacji płuc.
W około 10% przypadków zapalenia rogów przednich rdzenia dochodzi do porażeń. Choć choroba rzadko stanowi zagrożenie dla życia, niesie trwałą niepełnosprawność.
PRZYCZYNY CHOROBY HEINEGO-MEDINA
Polio jest wywoływane przez wirusy z rodziny enterowirusów. Przed wprowadzeniem szczepień ochronnych choroba bywała przyczyną światowych epidemii, choć zawsze wiązała się z niedostatecznym przestrzeganiem higieny.
ZAKAŹNOŚĆ
Poliomyelitis jest chorobą o wysokiej zakaźności:
- do zakażenia dochodzi za pośrednictwem wydalin, skażonych pokarmów lub wody;
- w 1-3 tyg. okresie wylęgania wirus rozmnaża się w gardle i przewodzie pokarmowym, a następnie szerzy drogą naczyń krwionośnych i chłonnych (limfatycznych);
- wirus wnika przez jamę ustną i przez nos, a jest wydalany w ślinie i w kale;
- najwyższa zakaźność występuje na 7-10 dni przed i po wystąpieniu objawów.
ROZPOZNANIE CHOROBY HEINEGO-MEDINA
Wirusa można wykryć:
- w posiewie wymazu pobranego z nosa i gardła w ciągu 5 dni od chwili zakażenia;
- w testach w próbce kału, do 5 tygodni od chwili zakażenia;
- w posiewie płynu mózgowo-rdzeniowego, nie później niż 7 dni od chwili zakażenia.
Badania krwi pozwalają ustalić, z jakim szczepem wirusa mamy do czynienia, co pozwala odróżnić szczepy występujące w stanie naturalnym od stosowanych w szczepionce.
Posiew wymazu z gardła pozwala potwierdzić rozpoznanie poliomyelitis i określić szczep wirusa.
WYSTĘPOWANIE CHOROBY HEINEGO-MEDINA
Do potowy XX wieku poliomyelitis i występował w wielu krajach endemicznie (czyli stale, choć w postaci pojedynczych przypadków). W miarę poprawy warunków życia choroba zaczęła nabierać charakteru epidemii, a duże ogniska wystąpiły w Wielkiej Brytanii i w USA w latach 40. i 50. ubiegłego wieku. W połowie lat pięćdziesiątych podjęcie programu szczepień ochronnych pozwoliło opanować chorobę, dzięki czemu obecnie na półkuli zachodniej bardzo rzadko dochodzi do zakażeń. Sporadycznie zdarzają się zachorowania spowodowane przez zmutowane wirusy znajdujące się w szczepionce zawierającej żywe wirusy.
LECZENIE CHOROBY HEINEGO-MEDINA
Brak swoistego leczenia; zaleca się:
- leżenie w łóżku, co może ograniczyć nasilenie porażeń;
- gdy choroba poważnie utrudnia oddychanie – podjęcie sztucznej wentylacji (przy użyciu respiratora*);
- gdy ciężka choroba powoduje kłopoty krążeniowe – podłączenie chorego do monitora;
- by zapobiec przykurczom mięśni: środki przeciwbólowe, usztywnienie zagrożonych stawów i fizykoterapię;
- izolację chorych.
Ważnym elementem leczenia porażeń i zaników mięśni na kończynach jest fizykoterapia, która może zapobiec zniekształceniom i przykurczom mięśniowym.
ROKOWANIE CHOROBY HEINEGO-MEDINA
W ponad 90% przypadków poliomyelitis występują objawy grypopodobne, czasem zapalenie gardła i niezbyt nasilona biegunka. Taka postać choroby, bez porażeń, ustępuje samoistnie i daje szanse zupełnego wyleczenia.
Często jednak dochodzi do powikłań, zwłaszcza zaś do zakażenia płuc i pęcherza moczowego. Wymaga to leczenia odpowiednimi antybiotykami.
PORAŻENNA POSTAĆ POLIOMYELITIS
U 10% zakażonych rozwija się po-rażenna postać choroby. Jak wskazują badania, u około 60% pacjentów z tej grupy dochodzi do porażeń rdzeniowych, a 11% umiera.
W obrębie tej grupy:
- powrót do zdrowia przebiega najwolniej wśród dorosłych, a jest najszybszy u małych dzieci;
- największą poprawę obserwuje się do 12 miesiąca od wystąpienia porażeń;
- jeśli po sześciu miesiącach choroby nadal utrzymują się rozległe porażenia, mało prawdopodobna jest dalsza poprawa stanu zdrowia.
ZESPÓŁ POPORAŻENNY
Po okresie długotrwałej stabilizacji u wielu osób, które przebyły poliomyelitis, rozwija się zespół poporażenny, który cechuje się dalszym pogarszaniem się ruchomości, sprawności kończyn górnych i oddychania.
ZAPOBIEGANIE CHOROBY HEINEGO-MEDINA
W 1956 r. opracowano i wprowadzono do rutynowego użytku szczepionkę przeciwko poliomyelitis, zawierającą unieczynnione wirusy. Okazała się ona nadzwyczaj skuteczna i jest nadal zalecana kobietom ciężarnym, osobom o obniżonej odporności i nieszczepionym ludziom po 50 roku życia.
SZCZEPIONKA ZAWIERAJĄCA ŻYWE WIRUSY
Doustną szczepionkę tego rodzaju wprowadzono do użytku w 1962 r. Ma ona pewną przewagę nad szczepionką z zabitymi wirusami, gdyż zapewnia odporność zarówno jelitową, jak i ogólno-ustrojową (obecność przeciwciał we krwi). Po zastosowaniu tej szczepionki wirus jest przez kilka tygodni wydalany z kałem, dzięki czemu następuje szerzenie się szczepionki na osoby pozostające w bliskim kontakcie ze szczepionym, podobnie jak byłoby to w przypadku samej choroby. Zwiększa to istotnie zasięg i skuteczność szczepień.
W Wielkiej Brytanii (jak i w Polsce) podaje się szczepionkę wszystkim niemowlętom, a następnie, w 5 i 15 roku życia, jej dawkę przypominającą. Szczepionka zapewnia odporność na 10 lat. U osób udających się do Azji Południowej oraz do Afryki Środkowej i Zachodniej należy sprawdzać stan odporności, ponieważ w tych okolicach poliomyelitis nadal występuje endemicznie.
