Jarzębina (jarząb) jest drzewem o gładkiej, jasnoszarej korze i nieparzystopierzastych liściach, dochodzącym do wysokości 20 m. Znana jest dobrze ze swych czerwonych korali. Występuje pospolicie w różnych zbiorowiskach leśnych, zwłaszcza w lasach mieszanych, a czasem tworzy w nich niewielkie skupiska. Znajdujemy ją jako drzewo ozdobne w parkach. W okresie powojennym obsadzono jarzębiną wiele naszych dróg, najwięcej w miastach i na przedmieściach. W lecznictwie stosuje się kwiaty i owoce jarzębu.
Jarzębina pospolita – występowanie i zbiór
Jarząb kwitnie w maju, a kwiaty zbiera się w początkach kwitnienia. Ścinamy całe kwiatostany i suszymy je w przewiewnych miejscach (w cieniu) w naturalnej temperaturze. Po ususzeniu ociera się kwiaty z szypułek lub oddziela się ręcznie. Susz powinien zachować naturalną barwę kremowobiałą.
Owoce jarzębiny dojrzewają w sierpniu i są zupełnie dojrzałe we wrześniu lub październiku. Obrywamy je z szypułek i rozkładamy pojedynczą warstwą, gdyż suszone w grubszej warstwie zlepiają się i zaparzają. Suszenie należy rozpoczynać od temperatury 30°C i podwyższać ją stopniowo do temperatury 40°C. Schną powoli. Po ususzeniu należy usunąć owoce zbrunatniałe (czasem jest ich dość dużo). Dobry susz powinien mieć barwę czerwoną i słaby, cierpki zapach. Ususzone owoce mają smak gorzkawo-kwaśny. Do celów spożywczych zbiera się owoce dopiero po pierwszych przymrozkach, gdyż są wtedy mniej gorzkie.
Jarzębina pospolita – skład chemiczny
Skład chemiczny jarzębiny:
- owoce zawierają kwasy organiczne: (jabłkowy, cytrynowy, winowy, bursztynowy, sorbinowy i parasorbinowy),
- związki cukrowe (glukoza, sacharoza i sorboza),
- garbniki,
- sole mineralne,
- substancje gorzkie,
- węglowodany,
- pektyny,
- pochodne cukrów (o konsystencji śluzów),
- witamina A,
- witamina C.
Uwaga: Nie należy jeść świeżych owoców jarzębiny, gdyż mogą działać toksycznie. Znajdujący się w nich kwas parasorbinowy wywołuje wymioty, biegunkę, zapalenie żołądka i działa szkodliwie na nerki. Kwas ten ulega jednak rozkładowi podczas suszenia owoców lub ogrzewania wyciągów i przetworów z nich.
Jarzębina pospolita – działanie lecznicze
Owoce jarzębiny zwiększają wydalanie moczu, regulują wypróżnienia (zwłaszcza przy biegunkach) i zwiększają przepływ żółci do dwunastnicy. Działają także przeciwzapalnie na błony śluzowe żołądka i jelit, zmniejszają podrażnienie wątroby, ochraniając ją przed szkodliwymi skutkami związków toksycznych. Kwiaty jarzębiny działają rozwalniająco i moczopędnie.
Jarzębina pospolita – zastosowanie w lecznictwie
Owoce jarzębiny stosuje się w następujących schorzeniach:
- niewydolność nerek charakteryzująca się zmniejszonym wydzielaniem moczu,
- kamica nerkowa i pęcherzowa,
- kolka nerkowa,
- upośledzenie obwodowego krążenia krwi (żylaki odbytnicy),
- zaburzenia w trawieniu związane z nieżytem żołądka,
- niewydolność wątroby,
- zmniejszony przepływ żółci do dwunastnicy,
- podrażnienie pęcherzyka żółciowego,
- kamienie żółciowe,
- długotrwała biegunka (działania garbników), zwłaszcza u osób w podeszłym wieku.
Owoce jarzębiny można zasypać cukrem i zrobić z nich orzeźwiający sok. Należy go potem ogrzać do temperatury 80°C, aby się upewnić, że nie znajdzie się w nim kwaś parasorbinowy. Znane są dobre nalewki na tym soku – jarzębówka.
Owoce jarzębiny znajdują się w różnych mieszankach ziołowych, np. w Spec. antihaemorrhoidales, Spec. antisclerotice – Sklerosan (zioła na miażdżycę).
Jak przygotować odwar i napar z owoców jarzębiny?
Odwar: łyżkę stołową rozdrobnionych owoców zalewamy szklanką wrzątku, zaparzamy 15 minut i odcedzamy. Pijemy dwa razy dziennie.
Napar: analogicznie przygotowujemy i stosujemy, napar z kwiatów. Autorzy niektórych książek o ziołolecznictwie radzą stosować odwary, ale wtedy ginie część witaminy C. Możną też sproszkowane owoce (np. w młynku elektrycznym) zmieszać z przegotowaną wodą i pić 2 razy dziennie po łyżce owoców w 1/2 szklanki wody.
