Talasemia, zwana też anemią śródziemnomorską, jest dziedziczną chorobą krwi. U chorych występuje niski poziom hemoglobiny (przenoszącego tlen barwnika zawartego w krwinkach czerwonych), co pozbawia tkanki tlenu. Jest to jedna z chorób łącznie określanych jako hemoglobinopatie. Zaburzenie to zwykle wykrywa się już w wieku dziecięcym, przy czym może ono przebiegać łagodnie lub w sposób ciężki.

TYPY TALASEMII

Wyróżnia się dwa typy talasemii:

Beta-talasemię – zidentyfikowano dotąd blisko 200 odmian tej wady genetycznej. Dzieci z ciężką postacią (thalassaemia major) wymagają pomocy medycznej przez całe życie. Dzieci cierpiące na lżejszą odmianę (thalassaemia minor) są nosicielami wadliwych genów, ale mogą nie mieć objawów chorobowych;

Alfa-talasemię – zależnie od liczby wadliwych genów może przebiegać łagodnie lub prowadzić do śmierci przed urodzeniem.

OBJAWY TALASEMII

U dzieci z łagodną odmianą choroby objawy mogą nie występować lub być bardzo dyskretne. U dzieci z ciężką postacią choroby zwykle już w pierwszym roku życia zauważa się różne objawy, jak:

  • bladość skóry;
  • żółtaczkę;
  • trudności z odżywianiem;
  • zahamowanie rozwoju;
  • okresowe rzuty gorączki;
  • nawracające zakażenia;
  • napady bólów brzucha;
  • duszność.

W miarę nasilania się choroby zwiększa się aktywność szpiku kostnego, wątroby i śledziony, które dążą do wytwarzania większej liczby krwinek czerwonych dla wyrównania niedoboru hemoglobiny.

Ta wzmożona aktywność znajduje wyraz w:

  • pogrubieniu kości czaszki i twarzy z powodu rozrastania się szpiku kostnego;
  • u chorych dzieci może dochodzić do przerostu kości szczęki i żuchwy (szczęki dolnej);
  • pogrubieniu kości dłoni;
  • powiększeniu śledziony (splenomegalii);
  • powiększeniu wątroby (hepatomegalii).

PRZYCZYNY TALASEMII

Hemoglobina jest zbudowana z czterech łańcuchów białkowych (globin), dwóch alfa i dwóch beta. W prawidłowej hemoglobinie obydwa rodzaje globin występują w proporcjonalnych ilościach. Za tworzenie poszczególnych rodzajów globin odpowiedzialne są różne geny. W talasemii wada genetyczna sprawia, że nie jest wytwarzana dostateczna ilość łańcuchów alfa lub beta. Powoduje to niedobór globin jednego rodzaju i nadmiar drugiego.

Alfa-talasemia

Alfa-talasemia jest spowodowana raczej przez delecję (brak) genu niż przez jego mutację (zmianę). Za produkcję alfa-globiny odpowiadają cztery geny. Nasilenie choroby zależy od liczby brakujących genów. Brak wszystkich czterech genów sprawia, że płód nie jest zdolny do życia i ginie przed urodzeniem.

Beta-talasemia

Dziecko cierpiące na beta-talasemię, które odziedziczyło wadliwy gen tylko od jednego z rodziców, ma łagodniejszą postać choroby. Gdy natomiast wadliwe geny otrzymało od obojga rodziców, objawy choroby są dużo cięższe.

WYSTĘPOWANIE TALASEMII

Beta-talasemia zdarza się często w pasie geograficznym przebiegającym przez obszary śródziemnomorskie, w części Afiyki Północnej i Zachodniej, na Środkowym Wschodzie, na subkontynencie indyjskim i w południowo-wschodniej Azji. Na niektórych obszarach nosicielami wadliwego genu może być aż do 30% populacji;

Alfa-talasemia cechuje się podobną dystrybucją jak typ beta, ale cięższe postacie występują głównie u ludzi mieszkających na wyspach śródziemnomorskich i w południowo-wschodniej Azji.

Wysoki odsetek nosicieli talasemii w tych rejonach jest w pewnej mierze związany z faktem, że są oni chronieni przed ciężkimi, a często i śmiertelnymi zachorowaniami na malarię. Ostatnio notuje się szybsze szerzenie się talasemii, co jest rezultatem nasilonego przemieszczania się mas ludzkich, jak i małżeństw osób z różnych grup etnicznych. Talasemia jest jedną z najczęstszych na świecie chorób dziedzicznych. W południowo-wschodniej Azji występuje zarówno beta, jak i alfa-talasemia.

ROZPOZNANIE TALASEMII

Rozpoznanie talasemii opiera się na wywiadzie chorobowym, badaniu fizykalnym i wykonywaniu testów w próbce krwi.

Badanie kliniczne

Dziecko wydaje się bardzo blade. Znaczne powiększenie śledziony może stwarzać wrażenie obrzmienia całego brzucha. Nieleczo-na choroba prowadzi do powiększenia kości czaszki wskutek rozrastania się w ich wnętrzu szpiku.

Badania krwi

Oznaczenie poziomu hemoglobiny – może być obniżony nawet do 2-8 g/1, podczas gdy wartość prawidłowa wynosi 12-16 g/1 u kobiet, a u mężczyzn 14-17 g/1. Anemia u nosicieli beta-talasemii może być początkowo niewielka (9-11 g/1) lub występować tylko okresowo w sytuacjach szczególnego obciążenia ustroju, jak ciąża lub zakażenie. U pacjentów tych nie dochodzi na ogół do powiększenia śledziony;

Oznaczanie liczby krwinek białych i płytek – powiększenie śledziony wiąże się z ich obniżeniem.

Badanie szpiku

Aspiracja i zbadanie próbki szpiku kostnego może ujawnić nadprodukcję niedojrzałych krwinek czerwonych w wyniku prób organizmu zwalczenia następstw anemii.

Elektroforeza

Elektroforeza jest metodą oddzielania poszczególnych białek i polega na przepuszczaniu prądu przez ich roztwór. Służy wykrywaniu wadliwej hemoglobiny.

Badanie sekcyjne

Talasemię można wykryć podczas badania sekcyjnego (pośmiertnego) noworodków i martwo urodzonych płodów. Płód rodzi się martwy zwykle między 28 a 40 tygodniem ciąży lub też dziecko umiera wkrótce po urodzeniu. Je-go skóra jest bardzo blada, stwierdza się uogólnione obrzęki i powiększenie brzucha w związku z powiększeniem wątroby i śledziony. Wydalane po porodzie łożysko jest duże i nadmiernie kruche.

LECZENIE TALASEMII

Sposób leczenia zależy od typu talasemii:

  • pacjenci z alfa-talasemią często nie wymagają leczenia;
  • w lekkiej beta-talasemii (minor) również nie stosuje się żadnego swoistego leczenia lub tylko okresowe przetoczenia krwi.

W najcięższych przypadkach talasemii (beta-thalassaemia major) istnieje potrzeba:

  • przetaczania krwi – zwykle co 4-6 tygodni, by utrzymać zadowalający poziom hemoglobiny;
  • regularnego stosowania defe-roksaminy, która obniża zawartość żelaza w tkankach. Żelazo gromadzi się tam w następstwie ponawianych przetoczeń krwi, a jego nadmiar może uszkadzać wątrobę, gruczoły wydzielania wewnętrznego i serce. Lek podaje się kilka razy w tygodniu w postaci podskórnego wlewu trwającego 8-12 godzin. Równocześnie stosuje się kwas askorbinowy, by wzmóc wydalanie żelaza z moczem;
  • przeszczepienia szpiku kostnego – najlepszy efekt uzyskuje się, wykonując ten zabieg we wczesnym okresie żyda. Jest on jednak możliwy tylko wtedy, gdy dysponuje się odpowiednim dawcą;
  • operacyjnego usunięcia śledziony (splenektomii), jeśli jest powiększona. Pozbawia to jednak chorego naturalnej ochrony przed zakażeniami, należy mu więc podawać penicylinę V i szczepionki przeciw pneumokokom i przeciw pałeczkom grypy;
  • terapii genowej — która może być najlepszym rozwiązaniem w przyszłości.

ZAPOBIEGANIE TALASEMII

U nosicieli niewykazujących objawów choroby obecność genu talasemii można stwierdzić, wykonując odpowiednie testy w próbce krwi.

Kobiety w ciąży, które po raz pierwszy zgłaszają się do poradni przedporodowej, należy poddawać badaniom profilaktycznym w kierunku nosicielstwa genu talasemii.

Gdy wykrywa się nosicielstwo u przyszłej matki, badanie trzeba rozszerzyć na ojca. Jeśli zarówno on, jak i ona są nosicielami, płód jest zagrożony ciężką postacią talasemii (thalassaemia major). Z rodzicami należy omówić kwestie dotyczące choroby u dziecka i zagadnienia etyczne i zaoferować pełne badanie prenatalne.

Rozpoznanie prenatalne polega na zbadaniu DNA we fragmencie błon płodowych (pobranym kosmku kosmówki) między 10 a 12 tygodniem ciąży lub nieco później – w próbce krwi pobranej od płodu. Część kobiet decyduje się na przedwczesne zakończenie ciąży.

Prowadzenie badań przesiewowych i poradnictwa genetycznego bardzo zmniejszyło liczbę dzieci rodzących się z talasemią na obszarach, gdzie dotychczas było to częste.

ROKOWANIE

Beta-talasemia major jest chorobą śmiertelną, jeśli nie podejmie się terapii. Na szczęście wiele dzieci, które dawniej umierały wcześnie, można dziś leczyć. Przetoczenia krwi pozwalają dziecku na względnie normalne życie, trzeba jednak stale kontrolować przeładowanie organizmu żelazem. Duże dawki deferoksaminy mogą powodować:

  • zaćmę;
  • głuchotę neuropochodną;
  • spowolnienie rozwoju;
  • zahamowanie dojrzewania płciowego;
  • wady serca w młodości.