Perz jest byliną wyrastającą do wysokości 1,5 m. Podobnie jak nasze wszystkie zboża należy do rodziny traw. Ma więc puste źdźbło z kolankami i długimi, wąskimi liśćmi, zakończone kłosem o długości około 10 cm. Owocami są ziarna długości od 6 do 7 mm z podłużnie biegnącymi bruzdami. Perz rozmnaża się głównie za pomocą długich, podziemnych rozłogów, zwanych kłączami. Mają one wygląd sznurków, których długość dochodzi nawet do 15 m. Perz jest jednym z najbardziej dokuczliwych i trudnych do wytępienia chwastów naszych pól uprawnych i ogrodów, znanym dobrze tysiącom działkowiczów.
Perz właściwy – kiedy i jak zbierać?
Surowcem leczniczym są kłącza perzu. Pozyskujemy je wczesną wiosną i jesienią przy uprawie gleby. Często można spotkać zwały kłączy perzu, wyrzucone przez rolnika na brzeg uprawnego pola, do rowu lub w zagłębienie polnej drogi. W ten sposób marnuje się cenny i poszukiwany przez chorych surowiec.
Wybronowany lub wygrabany perz gromadzimy w jednym miejscu, a następnie wybieramy kłącza nadające się na surowiec leczniczy, tj. mięsiste, grube i jasno-słomkowej barwy. Odcinamy od nich nadziemne części rośliny i oczyszczamy dokładnie z ziemi, a następnie suszymy. Kłącza perzu suszone nieodpowiednio łatwo pleśnieją i brunatnieją. W naturalnych warunkach suszy się perz tylko w czasie ciepłej i suchej pogody. Natomiast gdy jest zimno i deszczowo, suszymy perz w temperaturze podwyższonej do 40°C. Po wysuszeniu należy oczyścić kłącza z korzonków i łusek przez ocieranie na sicie. Otarte kłącza kroimy nożycami lub ostrym nożem (na deseczce) na kawałki o długości około 5 mm.
Perz właściwy – skład chemiczny
Skład chemiczny perzu właściwego to:
- polisacharyd trytycyna ok. 7%,
- inulina ok. 5%,
- mannit ok. 3%,
- fruktoza ok. 4%,
- węglowodór agropyren,
- inozyt,
- cholina,
- krzemionka,
- ślady olejku lotnego,
- karoten,
- sole mineralne bogate w potas i żelazo,
- kwasy organiczne (askorbinowy, glikolowy i glicerolowy).
Działanie lecznicze perzu właściwego
Surowiec perzu znany jest od dawna jako lek moczopędny. Zawdzięczamy to działaniu azotanu potasowego, mannitu oraz kwasu glikolowego i glicerolowego. Dzięki nim organizm wydziela nawet przez kilka dni po odstawieniu leku zwiększoną ilość moczu, zawierającego stosunkowo dużo mocznika i chlorków. Zatrzymany w tkankach chlorek sodu powoduje (u osób starszych) obrzęki, które się wydatnie zmniejszają pod wpływem picia naparu z perzu. Wspomniane kwasy wzmagają także proces utleniania się w tkankach. Inozyt (związek zaliczany do grupy witamin B), zapobiega odkładaniu się w wątrobie cholesterolu i zwalcza tłuszczową degenerację tego organu. Cholina działa również przeciw za tłuszczeniu wątroby. Zawarta w perzu krzemionka zwiększa odporność tkanek, przyśpiesza proces gojenia się błon śluzowych i łagodzi ich stan zapalny, a także zmniejsza przepuszczalność ścian włośniczek.
Zastosowanie perzu właściwego w leczeniu chorób
Perz stosujmy w następujących schorzeniach:
- lekkie schorzenia nerek, objawiające się obrzękami,
- podrażnienie pęcherza i dróg moczowych,
- kamica nerkowa i pęcherzowa (lek pomocniczy),
- nieżyt przewodu pokarmowego,
- stłuszczenie wątroby, hipercholesterolemia,
- lekkie dolegliwości na skutek zatrucia pokarmowego,
- uszkodzenia wątroby (działanie profilaktyczne),
- schorzenia skórne wynikające ze złej przemiany materii.
Ponadto stosujemy perz regularnie w zwiększonych dawkach (do 1 l naparu dziennie) jako środek łagodnie przeczyszczający. Jest to również lek pomocniczy w początkowym okresie cukrzycy. Zagęszczony wyciąg wodny z kłączy perzu jest środkiem odżywczym dla diabetyków.
Sposób użycia: Łyżkę stołową perzu zalać szklanką wrzątku i naparzać pod przykryciem około 15 minut. Pić 2-4 razy dziennie po pól, względnie po całej szklance ciepłego naparu.
Prof. Jan Muszyński radzi stosować mieszanką składającą się z równej ilości perzu i ptasiego rdestu: garść ziół ugotować w litrze wódy, odwar wypijać w ciągu dnia.
Drobno pokrajany perz można zmielić w elektrycznym młynku. Mielonkę przesiewamy przez gęste sitko i używamy kilka fazy dziennie po pół łyżeczki delikatnej mączki, popijając wodą. Można też zalać mielonkę wrzątkiem i po kwadransie naparzania wypić odcedzony napar. Postępując tak, wydobywamy z surowca znacznie więcej składników leczniczych niż przy naparzeniu pokrajanych kłączy.
Perz wchodzi w skład granulatu Normogran (przeciw zaparciom), Spec. laxantes (mieszanka przeczyszczająca), Spec. metabolicae (mieszanka przeciw wadliwej przemianie materii), a także w znanej paście Fitolizyna (stosowanej przy chorobach dróg moczowych).
