Rdest ostrogorzki to roślina roczna, wysokości 30-60 cm. Posiada łodygę dźwigającą się lub prosto wzniesioną, często czerwono nabiegłą, zwłaszcza w węzłach liściowych. Liście długie, lancetowate, u nasady i na szczycie zaostrzone, ostre lub tępawe, brzegiem faliste. Pochwy liściowe białawe lub żółtawe, prawie nagie, na brzegu krótko orzęsione. Na wierzchołkach łodyg i w kątach wyżej położonych liści wytwarzają się cienkie, luźne, kłosokształtne kwiatostany, górą lekko zwieszające się. Drobne kwiaty, zielonawe lub czerwonawe, pokryte są na zewnątrz złocistożółtymi gruczołami.
Rdest ostrogorzki – występowanie i zbiór
Rdest kwitnie od lipca do września, a jego owocami są małe, brązowe orzeszki. Rdest jest typowym składnikiem zespołu roślin na wilgotnych glebach i wskaźnikiem zwiększonej wilgotności podłoża. Występuje w całym kraju nad rzekami, stawami, w mokrych rowach, w wilgotnych lasach i zaroślach. Lubi ziemie żyźniejsze.
Ziele rdestu zbiera się w początkowym okresie kwitnienia. Ścinamy górne części pędów z kwiatostanami, silnie ulistnione. Ze ściętych pędów usuwa się części zeschnięte lub nadmiernie zgrubiałe łodygi. Ziele suszymy w naturalnych, dobrze zacienionych suszarniach, a w okresie niesprzyjającej pogody w ogrzewanych do 30°C. Rozkładamy je pojedynczą warstwą, aby go w czasie suszenia nie przewracać. Ziele jest dobrze wysuszone, gdy łodygi przy zginaniu łamią się. Na 1 kg suszu potrzeba około 4 kg świeżego ziela. Dobry surowiec zawiera ulistnione i ukwiecone pędy, nie dłuższe niż 30 cm i nie grubsze niż 3 mm. Powinien zachować naturalną barwę. Należy go przeglądnąć i usunąć zanieczyszczenia innymi gatunkami rdestu. Surowiec jest bezwonny i posiada pieprzowy smak. W starożytności używano jego owoców jako namiastki pieprzu czarnego.
Uwaga! Przy zbiorze nie należy mylić rdestu ostro-gorzkiego z podobnymi do niego gatunkami. Cechą rozpoznawczą jest to, że inne gatunki mają kłosy zbite i wyprostowane, a nie luźne i zwieszające się. Jak nazwa wskazuje, omawiany rdest ma smak wyraźnie gorzki, inne gatunki takiego smaku nie mają. Najczęściej mylimy rdest ostro-gorzki z najbardziej do niego podobnym rdestem plamistym, który charakteryzuje się liśćmi o ciemnych plamach.
Wysuszone ziele zachowuje własności lecznicze tylko przez rok.
Rdest ostrogorzki – skład chemiczny
Skład chemiczny rdestu ostrogorzkiego to:
- flawonoidy ok. 2,3% (m.in. rutyna, kwercetyna, hiperozyd),
- garbniki katechinowe i pirogalolowe ok. 4%,
- kwasy organiczne (min. mrówkowy, octowy i walerianowy),
- olejek eteryczny (m.in. poligodial) o ostrym smaku,
- fitosterole,
- substancje żywicowe,
- sole mineralne.
Rdest ostrogorzki – działanie lecznicze
Wyciągi z surowca rdestu zmniejszają, a niekiedy hamują całkowicie niezbyt obfite krwawienia wewnętrzne. Podwyższają nieznacznie krzepliwość krwi i obniżają ciśnienie, a ponadto hamują krwawienia z uszkodzonych włośniczek i drobnych naczyń przewodu pokarmowego, co zawdzięczamy tworzeniu się trwałych połączeń między garbnikami i białkami osocza. Flawonoidy są czynnikiem przeciwprzesiękowym, zmniejszającym przepuszczalność śródbłonków naczyń włosowatych. Rdest ostrogorzki działa w większym stopniu na macicę niż na jelita, ale znacznie słabiej niż wyciągi ze sporyszu. Stwierdzono również jego słabe działanie przeciwbiegunkowe i przeciwbakteryjne, spowodowane obecnością garbników w surowcu.
Rdest ostrogorzki – zastosowanie w leczeniu chorób
Wyciągi z rdestu ostrogorzkiego stosujemy w leczeniu następujących schorzeń:
- krwawienia w zbyt długim i obfitym miesiączkowaniu,
- lekkie krwawienia z drobnych naczyń i włośniczek żołądka, jelit i żylaków odbytu,
- krwotoki maciczne i wewnętrzne (środek pomocniczy),
- nieżyty jelit i biegunki,
- nerwobóle, bóle gośćcowe, wrzody, ropne zapalenie stawów (okłady).
B. Kuźnicka i M. Dziak, autorki pracy „Zioła i ich stosowanie” przestrzegają, aby nie stosować rdestu ostrogorzkiego przy współistniejącym zapaleniu nerek i błon śluzowych przewodu pokarmowego. Grozi to pogorszeniem, a nawet krwiomoczem.
Napar z rdestu ostrogorzkiego: Łyżkę ziela zalewamy szklanką wody o pokojowej temperaturze i ogrzewamy pół godziny, nie dopuszczając do wrzenia. Przecedzamy i pijemy po 1/4 płynu 2-3 razy dziennie.