Czarna porzeczka to krzew o wysokości 0,6-1,5 m i niemiłej woni (inna nazwa smrodzinka). Posiada liście długoogonkowe, 3-5 klapowate, na brzegach grubo ząbkowane, u nasady sercowate lub ucięte, od spodu z drobnymi, siedzącymi, żółtymi gruczołkami. Kwitnie w kwietniu i maju. Kwiaty są zebrane w zwisające lub łukowato wygięte grona. Płatki korony są krótsze od działek kielicha, zielonawo-purpurowe. Owocem jest kulista, czarna jagoda, o nieprzyjemnym słodkawym smaku. Owoce czarnej porzeczki dojrzewają w czerwcu i lipcu.
Kiedy i jak zbierać czarną porzeczkę?
Czarna porzeczka rośnie dziko w lasach liściastych, zwłaszcza olchowych i wiązowych, w zaroślach, nad brzegami potoków, lubi ziemię żyzną i wilgotną. Występuje, lecz niezbyt często na całym niżu, w niższych położeniach górskich jest rzadka. Na skutek nadmiernej eksploatacji została na wielu naturalnych stanowiskach ogromnie wyniszczona. Krzew podlega w całym kraju częściowej ochronie i zbiór ze stanu naturalnego jest zabroniony. W ostatnich dziesiątkach lat powstało w kraju wiele plantacji czarnej porzeczki, głównie ze względu na cenne własności jej jagód. Owoce i liście porzeczki zbiera się tylko z roślin uprawowych.
Liście czarnej porzeczki zbiera się w okresie dojrzewania owoców, w maju i czerwcu. Zrywa się tylko liście zdrowe i dobrze wyrośnięte. Wczesny zbiór jest konieczny, gdyż w ciągu lata liście sztywnieją i zostają porażone pasożytniczym grzybkiem. Owoce zrywa się świeżo dojrzałe, bez szypułek. Nie wolno zrywać więcej niż 1/4 stanu liści na krzewie.
Liście porzeczki suszymy w suszarniach naturalnych lub ogrzewanych do 35°C. Rozkłada się je cienką warstwą. Owoce można suszyć na silnym słońcu albo w ogrzewanych suszarniach, stopniowo w coraz wyższej temperaturze, do 50°C. Rozkłada się je pojedynczą warstwą, aby się nie zlepiały. Na 1 kg suszu potrzeba 4 kg świeżych liści i około 6 kg świeżych jagód.
Dobry susz liściowy powinien mieć naturalną barwę i silny zapach. Owoce porzeczki powinny być barwy czarnej, suche na powierzchni nie pozlepiane i nie spalone.
Działanie zdrowotne wyciągów z liści porzeczki
Wyciągi z liści czarnej porzeczki wzmagają przesączenie w kłębkach nerkowych i hamują resorpcje zwrotną w cewkach. Zwiększają ilość wydalanego moczu i usuwają wraz z nim produkty przemiany purynowej (kwas moczowy i inne metabolity). Zawarte w liściach porzeczki garbniki i sole boru działają przeciwzapalnie w obrębie błon śluzowych żołądka i jelit, hamując jednocześnie rozwój szkodliwych bakterii. Płukanki z odwaru surowca są skutecznym środkiem ściągającym i przeciwbakteryjnym, lecz mają stosunkowo słabe właściwości napotne. Owoce porzeczki są również bardzo dobrym środkiem leczniczym. Świeże jagody lub sok z nich ogrzany stosuje się w przeziębieniach lub zapaleniu krtani, kilka razy dziennie po łyżce.
Zastosowanie liści czarnej porzeczki w leczeniu chorób
Wyciągi z liści czarnej porzeczki stosujemy w leczeniu następujących schorzeń:
- choroby przeziębieniowe, przebiegające z gorączką,
- bóle reumatyczne, skaza moczanowa (lek wspomagający),
- przewlekły nieżyt pęcherza, zapalenie miedniczek nerkowych, piasek moczowy,
- nieżyt żołądka i jelit, biegunki, kolki,
- dolegliwości serca,
- choroby skórne, trudno gojące się rany, np. owrzodzenia żylakowate (zewnętrznie),
- migreny.
Owoce, dżemy i soki z czarnej porzeczki, kompoty z suszonych jagód są cennym lekiem dietetycznym i witaminowym.
Napary i odwary z liści czarnej porzeczki
Napar: Łyżkę liści czarnej porzeczki zalać szklanką wrzątku, trzymać pod przykryciem 15 minut, odcedzić. Pić 2-3 razy dziennie po szklance naparu jako lek przeciwgorączkowy.
Odwar do okładów: 5-6 dag liści zalać litrem wody i trzymać na bardzo małym ogniu przez 30 minut, nie dopuszczając do wrzenia. Przecedzić i ciepłym odwarem nasycić gazę. Przykładać kompresy na owrzodzenia żylakowate.
Sok ze świeżych jagód: stosować 3 razy dziennie po pół szklanki soku wyciśniętego ze świeżych owoców.
Kompot z suszonych owoców: 2 łyżki suszu zalać szklanką wrzątku i trzymać pod przykryciem w stanie bardzo łagodnego wrzenia 5 minut, a następnie 10 minut zaparzać. Pić 3 razy dziennie po szklance płynu.
Mieszanki ziołowe z liśćmi czarnej porzeczki
Znawcy ziołolecznictwa zalecają, aby stosować mieszanki ziołowe, w skład których wchodzą również liście czarnej porzeczki.
Jako środek moczopędny stosuje się: liście czarnej porzeczki, liście poziomki, ziele nawłoci, kwiaty wrzosu, ziele skrzypu, ziele hyzopu, kwiaty lawendy, korzeń wilżyny, korzeń pietruszki.
W leczeniu skazy moczanowej stosuje się: liście czarnej porzeczki, kwiat wiązówki, ziele marzanki wonnej, korę jesionu.
W leczeniu nieżytu żołądka i jelit stosuje się: liście porzeczki, ziele rdestu ptasiego, ziele dziurawca, kwiat rumianku, liście orzecha włoskiego, liście mięty, liście pokrzywy,ziele drapacza lekarskiego;
Przy zapaleniach błon śluzowych jamy ustnej i gardła: liście porzeczki, liście szałwii, kwiaty krwawnika, liście babki lancetowatej.
Z liści i ziela należy przygotować napar, z korzeni odwar, a następnie oba płyny po odcedzeniu zmieszać. Pić 2-3 razy dziennie po szklance płynu. Mieszanka nie musi zawierać wszystkich wyszczególnionych ziół.
