Międzynarodowa nazwa Helichrysum arenarium wywodzi się od greckiego, helios (słońce) i chyros (złoto) oraz łacińskiego arena (piasek). Pokryta srebrzystymi włoskami i zakończona wiechą koszyczków kwiatowych łodyga przypomina odwróconą do góry kocią łapkę. Stąd ludowa nazwa kocie łapki. Inne nazwy kocanki piaskowej to: kocanka żółta, kocie łapki, nieśmiertelnik żółty, słomianka, suchokwiat.
Kocanki piaskowe – występowanie i zbiór
Bylina o wysokości od 10-30 cm, cała wełnista, filcowata. Z kłącza wyrastają dwojakiego rodzaju łodygi: płonne i krótkie oraz dłuższe, wzniesione, dobrze ulistnione i zakończone baldachami koszyczków. Liście są całobrzegie. Odziomkowe płaskie, podłużne odwrotnie jajowate i tępawe, natomiast górne są równowąskolancetowate i ostre. Kwiaty kocanki są żółtozłociste lub pomarańczowe. Przed rozkwitnięciem zbite baldachy przypominają szyszkę, po rozkwitnięciu lekko się rozchylają. Kwiaty sprawiają wrażenie suchych. Stąd nazwa suchokwiat.
Kocanki są pospolite na całym niżu. Rosną na glebach piaszczystych, często masowo. Spotykamy je na ugorach, miedzach i przy drogach, na wydmach, a także w suchych iglastych i rzadkich borach, na skrajach lasów, polanach i zrębach. Kwitną od lipca do września.
Surowcem leczniczym są kwiatostany kocanek. Zbiera się je w początkach kwitnienia rośliny, gdy rozwijają się pierwsze koszyczki kwiatowe. Zebrane w pełni kwitnienia w czasie suszenia przekwitają i tracą wartość leczniczą. Ścinamy kwiatostany bez szypułek, posługując się ostrym nożem, aby nie wyrywać rośliny z korzeniami.
Kwiaty kocanek należy suszyć bardzo szybko i w niezbyt wysokiej temperaturze, nie przekraczającej 35°C. W tym celu rozkładamy je cienką warstwą w miejscu o dużym przepływie powietrza. Dobrze wysuszony kwiat przy poruszaniu szeleści, a zgnieciony w ręce nie tworzy grud, lecz rozsypuje się. Z 1 kg świeżych kwiatów otrzymuje się około 35 dag suszu. Zachowuje on piękną żółtą barwę i posiada słodkawy, lekko korzenny zapach, przypominający zapach przyprawy „maggi” do zup.
Niektórzy mylą kocanki piaskowe z ukwapem dwupiennym. Ukwap wygląda podobnie jak kocanki, lecz koszyczki jego kwiatów słupkowych są białe lub różowe, zaś kwiatów pręcikowych czerwonoróżowe. Prof. Jan Muszyński nazywa w swojej książce „Ziołolecznictwo i leki roślinne” kocanką zarówno ukwap dwupienny (Antennaria dioica), jak i kocanki piaskowe (Helichrysum arenarium). Ukwap jest też zielem leczniczym, lecz o innym zastosowaniu niż kocanki piaskowe.
Kocanki piaskowe – skład chemiczny
Skład chemiczny kocanek piaskowych to:
- flawonoidy ok. 4%, (w tym pochodne epigeniny, kemferolu, naryngeniny i izosalipurpozydu),
- olejek lotny ok. 0,05%,
- związki ftalidowe i trójterpenowe,
- karotenoidy,
- kwas ursolowy,
- substancja gorzka,
- pochodna chinolu — heliehryzyna.
Kocanki piaskowe – działanie lecznicze wyciągów
Wyciągi z kocanki działają przeciwskurczowo na mięśnie gładkie jelit, dróg żółciowych i naczyń krwionośnych. Główną rolę odgrywają tu związki flawonoidowe. Pod ich wpływem zwiększa się wypływ żółci z woreczka do dwunastnicy i obniża ciśnienie krwi. Stwierdzono, że bardziej skuteczne są wyciągi alkoholowe niż odwary z kocanek ze względu na słabą rozpuszczalność w wodzie flawonoidów. Oprócz działania żółciopędnego zauważono także pobudzenie czynności wątroby i zwiększenie wydzielania żółci.
W surowcu znajdują się związki goryczkowe, które wzmagają wydzielanie soku żołądkowego. Działa on także słabo przeciwzapalnie i jeszcze słabiej moczopędnie.
Kocanki piaskowe – zastosowanie odwarów w lecznictwie
Odwary z kocanek stosujemy w następujących schorzeniach:
- stany skurczowe i zapalne dróg żółciowych,
- zmiany czynnościowe miąższu wątroby i niedostateczne wydzielanie żółci,
- kamica żółciowa,
- atonia pęcherzyka żółciowego i skurcz zwieracza Oddiego,
- zaburzenia trawienne w niedokrwistości żołądka,
- brak apetytu,
- reumatyzm i artretyzm.
Odwar z kocanki piaskowej
2-3 łyżki kwiatostanu zalać zimną wodą i ogrzewać powoli przez 30 minut, a potem gotować pod przykryciem. Pić 1/2 – 2/3 szklanki 2-3 razy dziennie w 30 do 60 minut po posiłkach.
Wlewki z kocanki piaskowej
W warunkach szpitalnych można uzyskać w niektórych przypadkach lepsze wyniki, wprowadzając sondę do dwunastnicy 60-80 ml odwaru kocanek ogrzanego do temp. 40°C, ewentualnie odwaru sporządzonego z mieszanki zawierającej oprócz kocanek inne zioła działające przeciwskurczowo i żółciopędnie, np. Species cholagogae nr 2. Przekonano się, że wlewanie odwaru z mieszanki działa skutecznie w wielu przypadkach zapaleń dróg żółciowych, zwłaszcza chronicznych.
Surowiec wchodzi w skład znanej dobrze mieszanki ziołowej Cholagoga II i granulatu Cholegran. Wyciągi z kocanek znajdują się w proszku Gastrochol (słabe wydzielanie żółci, zmniejszony jej przepływ przez drogi żółciowe, zaburzenia trawienne, wzdęcia, zaparcia, pomocniczo, przy wrzodzie żołądka i dwunastnicy) i płynu Cholesol (uszkodzenie miąższu wątroby, zapalenie dróg żółciowych, atonia jelita grubego).
