Zapalenie kostno-stawowe (osteoartroza) jest chorobą przewlekłą, która prowadzi do zniszczenia tkanki chrzęstnęj i kostnej. Ból rodzi się zwykle w więzadłach wokół zajętego stawu. Najczęściej zmiany dotyczą stawów kolanowych, biodrowych, stawów między kręgami (zwłaszcza szyjnymi i lędźwiowymi), a także małych stawów w dłoniach i stopach. Zmiany widoczne na zdjęciach rtg mogą nie odzwierciedlać zaawansowania i źródła bólu.
OBJAWY OSTEOARTROZY
Zapalenie kostno-stawowe powoduje:
- ścieńczenie chrząstki i chropowatość jej powierzchni;
- patologiczne twardnienie kości i ich zniekształcenia; czasem też tworzą się w nich torbiele;
- powstawanie kolczystych wyrośli (osteofitów) na powierzchni kości; w stawach rozwija się ostry stan zapalny;
- w płynie maziowym, nadającym poślizg powierzchniom stawowym, mogą się znajdować drobne fragmenty kości i kryształy.
Typowe objawy osteoartrozy:
- ból nasilający się przy ruchach.
- tępy lub ćmiący albo też kłujący ból; nie zawsze jest on odczuwany w zmienionym stawie;
- ból w pośladku, pachwinie, udzie czy kolanie. W ciężkich przypadkach ból nie ustępuje nawet nocą;
- ograniczenie ruchomości, sztywność i niestabilność zajętych stawów;
- odczuwanie sztywności po okresie aktywności, ale występuje ona też przy braku aktywności;
- deformacje – na przykład zmiany w kręgosłupie mogą prowadzić do wadliwej postawy.
PRZYCZYNY OSTEOARTROZY
W blisko 65% przypadków osteoartrozy istotną rolę odgrywają czynniki genetyczne, choć nie ulega wątpliwości, że wielkie znaczenie mają też wielokrotne uszkodzenia mechaniczne. Te zaś mogą mieć różne tło:
- związane z pracą zawodową, która wymaga nieustannych ruchów z obciążaniem wciąż tych samych stawów (jak prace na roli);
- pewne dyscypliny sportu stwarzają warunki do przedwczesnego pojawiania się zmian, zwłaszcza w stawach biodrowych, kolanowych i skokowych;
- otyłość – wydaje się, że odgrywa rolę w rozwoju zmian w stawach kolanowych, a w mniejszym stopniu również biodrowych;
- pewne choroby – cukrzyca, choroba Pageta i hemofilia – zwiększają ryzyko zmian kostno-stawowych.
- często bezpośrednią przyczyną są zaburzenia dotyczące dopływu krwi lub unerwienia pewnych stawów.
Nie ma sposobu zapobiegania zmianom kostno-stawowym, a ich i leczenie sprowadza się do łagodzenia dolegliwości.
WYSTĘPOWANIE OSTEOARTROZY
Zapalenie kostno-stawowe dotyka ludzi wszystkich ras występuje na całym świecie. Liczba cierpiących zwiększa się wraz z wiekiem, a u ludzi starych zmiany kostno-stawowe w kolanach i biodrach są najczęstszą przyczyną inwalidztwa ruchowego. Wyraźne radiologiczne zmiany tego typu stwierdza się u 85% ludzi po 80 roku życia.
Gdy chodzi o rasę białą (pochodzenia kaukaskiego):
- mężczyźni i kobiety są w równym stopniu narażeni na rozwój zmian kostno-stawowych w stawach biodrowych. W większości przypadków nie udaje się ustalić przyczyny, pewną rolę mogą jednak odgrywać zmiany wrodzone lub nabyte w dzieciństwie (jak wrodzone zwichnięcie stawu biodrowego lub ześlizgnięcie nasady kości długich);
- zapalenie kostno-stawowe stawów kolanowych i drobnych stawów dłoni występuje dwukrotnie częściej u kobiet niż u mężczyzn;
- mężczyźni częściej cierpią na podobne zmiany w stawach na ogól rzadziej zajętych, jak stawy łokciowe.
ROZPOZNANIE OSTEOARTROZY
Podstawą rozpoznania jest:
- wywiad zebrany od pacjenta;
- kliniczne badanie zajętych stawów, stwierdzenie ich sztywności, ograniczenia ruchów i ewentualnej obecności płynu w stawie;
- obraz rentgenowski, uwidaczniający takie zmiany, jak zwężenie szpary stawowej pomiędzy nasadami kości tworzących staw, stwardnienie i nieregulamość budowy kości oraz wyrosła kostne (osteofity).
LECZENIE OSTEOARTROZY
Celem leczenia jest łagodzenie bólu i poprawa mobilności. Ludziom cierpiącym na osteoartrozę korzyść może przynieść:
- wystrzeganie się nadwagi i jak największy zakres aktywności fizycznej, lecz bez długotrwałego i wyczerpującego obciążania układu kostno-stawowego. Jak się wydaje, brak aktywności ruchowej pogarsza stan pacjenta;
- możliwość korzystania z podpór przy chodzeniu, wózka inwalidzkiego, poręczy przy wannie i wind-platform przy schodach zwiększa mobilność pacjentów i pozwala zachować niezależność;
- fizjo- i hydroterapia, w tym stosowanie ciepła (lub – w pewnych przypadkach – głębokiego krótkotrwałego oziębiania, co nosi nazwę krioterapii), a także miejscowe usztywnianie zapobiegające nieprawidłowym ruchom w stawach;
- używanie neutralizujących wstrząsy wkładek do butów;
- pewne metody uzupełniające, jak akupunktura.
Farmakoterapia
Złagodzenie bólu zapewnia często sam paracetamol, a jeśli nie, stosuje się:
- małe dawki niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ), np. ibuprofenu;
- analgetyki, takie jak winian dihydrokodeiny lub fosforan kodeiny.
Przy silnym stanie zapalnym stawów można stosować większe dawki NLPZ, jednak mają one niepożądane działanie na przewód pokarmowy i nerki, więc są przeciwwskazane dla pewnej grupy pacjentów, a w szczególności dla:
- ludzi w podeszłym wieku;
- cierpiących na owrzodzenie żołądka;
- chorych na astmę;
- z różnymi chorobami serca.
Okresową ulgę przynoszą dostawowe wstrzyknięcia kortykosteroidów, zwłaszcza w ostrym stanie zapalnym. W przypadku bólu stawu kolanowego można wstrzyknąć kwas hialuronowy, co może złagodzić ból na 6 miesięcy, ale początkowo ból na krótko się wzmaga.
Samodzielne leczenie
Nowsze badania stwierdzają, że bezpieczne i przynoszące pewną ulgę są dostępne bez recepty środki z grupy glukozaminy i chondroityny.
Leczenie operacyjne
Jeśli zmiana trybu życia i zwykła farmakoterapia nie przynosi poprawy, należy pomyśleć o leczeniu operacyjnym, które może polegać na:
- usunięciu ze stawu fragmentów kości i uszkodzonych tkanek;
- przywróceniu osiowego ustawienia końców kości (zabieg ten nosi nazwę osteotomii), co zmienia naprężenia w obrębie stawu;
- zespoleniu końców kości w obrębie stawu (usztywnienie stawu, artrodeza).
- wymianie stawu (artroplastyka). Wymiana stawów kolanowych i biodrowych przynosi dziś bardzo dobre wyniki, które utrzymują się przez 10—15 lat. Ponowna operacja daje często gorszy wynik niż pierwsza.
W przyszłości mogą się pojawić możliwości pobudzania regeneracji chrząstek lub wszczepiania komórek wytwarzających chrząstkę.
ROKOWANIE
Zapalenie kostno-stawowe przebiega w sposób przewlekły, stopniowo nie do uniknięcia jest coraz dotkliwszy ból i ograniczenia ruchowe. Wczesne rozpoznanie, podjęcie leczenia i pewne zmiany stylu życia mogą spowolnić postęp choroby. Regularne i delikatne ćwiczenia fizyczne, zwłaszcza pod kontrolą fizjoterapeuty, sprzyjają zachowaniu ruchomości stawów i łagodzeniu bólu. U wielu osób zmiany obejmują tylko jeden lub dwa stawy, u innych mają większy zasięg.
