Zapalenie szpiku kostnego

Zapalenie szpiku kostnego to każde zakażenie kości. Może ono przebiegać w sposób ostry lub przewlekły. Najczęściej zdarza się u dzieci, głównie w kościach długich. U dorosłych przede wszystkim w kręgosłupie, kościach biodrowych i kościach stopy.

OBJAWY ZAPALENIA SZPIKU KOSTNEGO

Do zakażenia może dojść na dwa sposoby:

• może szerzyć się bezpośrednio z pobliskiego ogniska lub rozwinąć wskutek doznanego urazu (przypadkowego, jak i operacyjnego);
• bakterie mogą być przenoszone przez krew.

Objawy różnią się zależnie od miejsca zakażenia, wieku pacjenta i sposobu dotarcia zakażenia do tkanki kostnej. Są to:

• dokuczliwy ból;
• zaczerwienienie, podwyższenie
• ciepłoty i obrzęk okolicy zajętej kości;
• ograniczenie ruchów wskutek bólu i obrzęku;
• uczucie ciągłego zmęczenia i złe samopoczucie ogólne;
• gorączka.

Zapalenie szpiku kostnego może wystąpić nagle, zwłaszcza u dzieci, lub też rozwijać się powoli. Początkowo przypisuje się je doznanemu urazowi lub zakażeniu okolicznych tkanek miękkich, które przeniosło się na kość. Niewykrycie choroby w porę grozi martwicą kości, a zakażenie przechodzi w stan przewlekły.

Pierwszą oznaką przewlekłego zapalenia szpiku kostnego mogą być związane z nim powikłania, jak otwarte owrzodzenie skóry, przetoka, z której wydobywa się ropa, obumieranie tkanek lub długo niezrastające się złamanie.

PRZYCZYNY ZAPALENIA SZPIKU KOSTNEGO

Bakterie mogą się szerzyć na kość z sąsiednich tkanek miękkich lub też z prądem krwi. Punktem wyjścia zakażenia może być:

• zakażenie miejscowe, jak zakażona rana lub ropień;
• odległe ognisko infekcji – np. zakażenie kręgów mogą spowodować bakterie przenikające tu z układu moczowego;
• źródło prątków, takich jakie powodują m.in. gruźlicę;
• cewnik wprowadzony na dłuższy czas do żyły (np. u chorych dializowanych) lub wszczepiona proteza (np. stawu biodrowego);
• niedostatecznie wyjałowione igły lub strzykawki stosowane przez narkomanów dożylnie przyjmujących środki odurzające.

Bardziej zagrożone zapaleniem szpiku kostnego są osoby ze źle funkcjonującym układem odpornościowym, jak i cierpiący na cukrzycę i niedokrwistość sierpowo-tokrwinkową. Osoby przyjmujące dożylnie leki (narkotyki) są zagrożone zakażeniami bakteryjnymi, które mogą prowadzić do zapalenia szpiku kostnego.

ROZPOZNANIE CHOROBY

Wczesne rozpoznanie zapalenia szpiku kostnego i w porę podjęta antybiotykoterapia mogą zapobiec martwicy kości i przejściu choroby w fazę przewlekłą. Najpierw wykonuje się zwykle zdjęcie rentgenowskie zajętej kości bez użycia kontrastu, choć wyraźnie uchwytne zmiany mogą stać się widoczne dopiero po pewnym czasie.

Metody diagnostyczne

Do badań, które wcześnie uwidaczniają zmiany zapalne, należą: badanie rezonansu magnetycznego, tomografia, USG i scyntygrafia z izotopem promieniotwórczym; zestaw takich badań umożliwia zwykle ostateczne rozpoznanie. Wymieniona na końcu scyntygrafia daje w 95% przypadków szansę na właściwe rozpoznanie już w ciągu doby od wystąpienia pierwszych objawów. Scyntygraficznie nie da się jednak odróżnić zakażenia od innych zmian w kości, takich jak złamanie. Dokładniejsze wyniki przynoszą udoskonalone wersje scyntygrafii, np. z użyciem izotopowo znakowanych krwinek białych. Rezonans magnetyczny może ujawnić zmiany anatomiczne i jest badaniem z wyboru przy podejrzeniu zapalenia szpiku kostnego kręgów.

Pobieranie próbek

Gdy dzięki badaniom obrazowym rozpozna się zapalenie, przed rozpoczęciem antybiotykoterapii trzeba pobrać próbki do badania bakteriologicznego. Czasami rodzaj zakażających bakterii można ustalić na podstawie posiewu próbki krwi, choć pewniejszym sposobem jest badanie próbek ropy, tkanek miękkich albo kości (pobranych biopsyjnie).

LECZENIE ZAPALENIA SZPIKU KOSTNEGO

Zapalenie szpiku kostnego wymaga zazwyczaj 4-6 tygodni podawania antybiotyków w dawkach dość wysokich, by dotarły do kości. Najlepiej dobrać antybiotyk w zależności od wyniku badania bakteriologicznego, choć można też zaraz po pobraniu próbek rozpocząć podawanie leku, a po uzyskaniu wyniku badania wprowadzić ewentualne modyfikacje. Początkowo lepiej antybiotyki podawać dożylnie w szpitalu, a potem kontynuować leczenie w domu, stosując leki dożylnie lub w preparatach doustnych.

Zabiegi operacyjne

Czasami niezbędny jest zabieg, by usunąć martwiczo zmienione tkanki, np. w ropniu kości, lub pobrać próbki do dalszych badań. Z reguły zaleca się leżenie i unieruchomienie zajętego odcinka kości. Gdy zachodzi konieczność usunięcia większego odcinka kości, może się okazać konieczny przeszczep.

Leczenie przewlekłego zapalenia szpiku kostnego bywa trudne.

Najpierw trzeba usunąć czynniki usposabiające, jak choroba naczyń, źle kontrolowana cukrzyca, pierwotne schorzenie kości czy niedożywienie. Trwają badania nowych metod terapeutycznych, takich jak terapia hiperbaryczna i wszczepy (implanty) kostne wysycone antybiotykiem.

Podstawą leczenia są antybiotyki, które można podawać w domu lub w szpitalu. Stosuje się wysokie dawki leków, by mogły one przeniknąć do kości. Czasami konieczny bywa zabieg operacyjny. Usuwa się martwiczo zmienione tkanki, co otwiera drogę do tworzenia się nowej kości.

WYSTĘPOWANIE ZAPALENIA SZPIKU KOSTNEGO

W krajach rozwiniętych zapalenie szpiku kostnego należy do rzadkości. Inaczej Jest w krajach biednych. Jak się ocenia, w Wielkiej Brytanii ostre infekcje krwiopochodne u dzieci, prowadzące do zapalenia szpiku kostnego, zdarzają się coraz rzadziej, a rocznie wykrywa się zaledwie 2,9 nowych przypadków na 100 000 populacji.

W USA na zapalenie szpiku kostnego cierpi jedno na 5000 dzieci i jeden na 1000 noworodków. Co roku rozpoznaje się około 360 przypadków zapalenia szpiku na 100 000 chorych na niedokrwistość sierpowato-krwinkową. Dość częstą przyczyną zapalenia są rany kłute stopy; wśród chorych na cukrzycę taka jest geneza 30-40% przypadków zapalenia szpiku kostnego.

ZAPOBIEGANIE ZAPALENIU SZPIKU KOSTNEGO

W ramach zapobiegania należy dbać o wszelkie zranienia i uszkodzenia tkanek, a w szczególności:

• uszkodzenia urazowe;
• rany chirurgiczne (operacyjne);
• cukrzycowe owrzodzenia stopy.

W miarę potrzeby właściwą pielęgnację ran powinno się łączyć z podawaniem antybiotyków.

Wczesne leczenie

Wcześnie podejmowane pełne leczenie zakażeń ma zapobiegać ich szerzeniu się na kości, zwłaszcza u osób skłonnych do rozwoju takiego powikłania, np. u:

• małych dzieci;
• osób w podeszłym wieku;
• ludzi z upośledzeniem układu odpornościowego oraz cierpiących na niedokrwistość sierpowo-tokrwinkową czy cukrzycę;
• osób, którym usunięto śledzionę (po splenektomii).

Szczególne zagrożenie zapaleniem szpiku kostnego występuje u osób ze wszczepionymi implantami kości z metalu lub innych materiałów. Lekarz powinien być więc wyczulony na wszelkie oznaki zapalenia szpiku kostnego u takich pacjentów.

ROKOWANIE  I POWIKŁANIA PRZY ZAPALENIU SZPIKU KOSTNEGO

Rokowanie u poszczególnych chorych bywa różne, zależnie od ich wieku i ogólnego stanu zdrowia, niemniej prognoza jest zawsze korzystniejsza, gdy chorobę rozpozna się wcześnie i podejmie intensywne leczenie.

Przewlekłe zapalenie szpiku kostnego wymaga czasem wielu miesięcy czy nawet lat leczenia. Powikłania tej choroby, a zwłaszcza jej przejście w stan przewlekły, mogą znacznie pogorszyć ogólny stan zdrowia, choć śmierć z tej przyczyny należy do rzadkości. Wśród powikłań należy wymienić:

• ropień kości;
• złamanie patologiczne;
• bakteriemię (uogólnione występowanie bakterii we krwi);
• obluzowanie implantu kostnego (np. protezy stawu biodrowego);
• septyczne zapalenie stawów – powikłanie poważne (na szczęście dochodzi do niego rzadko, gdy jednak się zdarzy, konieczne jest natychmiastowe włączenie antybiotyków).

Niektórzy chorzy na przewlekłe zapalenie szpiku kostnego muszą otrzymywać antybiotyki stale, by zapobiec szerzeniu się zakażenia. Przewlekłe zapalenie szpiku kostnego grozi zniszczeniem tkanki kostnej. W takiej sytuacji łatwiej niż zwykle dochodzi do złamania (złamanie patologiczne).